Cách mạng bút bi

Bút bi có thể được xem là một trong những loại bút phổ biến nhất được dùng trên thế giới với hàng trăm triệu sản phẩm được bán ra mỗi ngày. Ít ai biết rằng ẩn sau một cây bút có giá trị thấp là cả một cuộc cách mạng bút bi, cả một quá trình phát triển vô cùng dài và khó khăn.

Bút bi – khái niệm có từ lâu, nhưng việc phát minh thì lại không dễ

Bút bi là giải pháp để thay thế cho bút máy với các ưu điểm sạch sẽ và dễ sử dụng hơn. Nguyên lý hoạt động của bút bi là vì có chứa 1 ống mực đặc bên trong ruột, khi viết mực sẽ được in trên giấy nhờ vào chuyển động của 1 viên bi nhỏ ở đầu bút. Viên bi đó có đường kính chỉ khoảng từ 0.5 đến 1.2 mm, thường được tạo ra bằng các vật liệu như thép, đồng thau,…

Khái niệm sử dụng viên bi nhỏ trong một dụng cụ viết đã tồn tại từ cuối thế kỷ XIX. Trong những phát minh khi đó, mực thường được đặt vào một ống mỏng, đầu thì bị chặn bởi viên bi, để nó không thể rơi ra khỏi bút.

Vào ngày 29/10/1945, cửa hàng bách hoá Gimbels chi nhánh thành phố New York đã giới thiệu một loại bút mực mới. Với thiết kế mất vài thập kỷ để trở thành hiện thực. Những chiếc bút do Reynolds International Pen Company sản xuất, khi đó hữa hẹn có thể chấm dứt tất cả những nhược điểm mà người dùng bút máy gặp phải như: rò rỉ mực, nhoè hay đọng vết mực.

Theo đó, những chiếc bút bi mới đã khắc phục nhược điểm này bằng cách sử dụng một loại mực đặc biệt, khô nhanh và không bị lem. Điểm quan trọng ở đây nằm ở viên bi lăn trong ngòi bút và trọng lực để đảm bảo dòng mực chảy ra ổn định, liên tục để không làm nhoè hay để lại những vũng mực đặc trên trang.

Giá thành rất cao

Không như hiện nay, bút bi vào thời điểm đó có giá thành không hề rẻ. Một chiếc bút bi Reynolds có giá 12.5 USD, nếu tính theo giá trị vào năm 2020, con số đó tương ứng với 180 USD. Reynolds là chiếc bút bi đầu tiên được bán ra ở Mỹ. Nhưng đó hoàn toàn không phải là chiếc bút bi đầu tiên được tạo ra. Người đứng đầu Reynolds đã phát hiện ra cây bút bi trong một chuyến công tác trước đó ở Nam Mỹ.

Có thể nói sự phát triển của bút bi theo nhiều cách, được xem là một ví dụ về sự thay đổi cuộc chơi của sự chờ đợi các yếu tố bên ngoài. Bao gồm sự gia tăng của cơ sở hạ tầng sản xuất hàng loạt, sự phát triển của ngành nhựa và một thị trường đạt đến độ “chín” để nó có thể đạt được những tiềm năng đầy đủ.

Bằng sáng chế bút bi đầu tiên… hết hiệu lực 1 cách vô ích

Bằng sáng chế đầu tiên cho bút bi được công nhận vào ngày 30/10/1888 của John J.Loud. Ông là một luật sư và nhà phát minh, người mong muốn tìm thấy một cây bút mực có thể viết trên các vật liệu thô ráp như gỗ và da mà những cây viết khác không làm được.

Cây bút do ông tạo ra một viên bi thép nhỏ, được giữ chặt bằng khung thép. Mặc dù có thể đánh dấu được trên các bề mặt thô ráp đó, nhưng vì nó quá thô nên người ta rất khó để có thể viết chữ được. Người ta không tìm thấy tiềm năng giá trị thương mại ở chiếc bút này nên cuối cùng nó không được khai thác cho đến khi bằng sáng chế hết hiệu lực.

Cha đẻ của bút bi

Trong thập kỷ tiếp theo, nhiều nhà phát minh khác nhau đã cố gắng cải tiến thiết kế của Loud. Nhưng không ai có thể đưa nó vào sản xuất cho đến Laszlo Biro – Người có công lớn cho việc tạo ra chiếc bút bi ngày nay. Biro là một nhà báo ở Hungary, vì đặc thù công việc buộc ông phải sử dụng bút máy mỗi ngày và đã sớm nhận ra rất nhiều nhược điểm của loại bút này, “hay bị rỉ và để lại vết mực đọng trên tay”.

Về cơ bản, nguyên tắc của bút bi cũng giống như hoạt động của sản phẩm khử mùi dạng lăn. Trọng lực và lực tác động sẽ làm viên bi lăn và lòng mực sẽ truyền ra liên tục khi viên bi lăn dọc theo bề mặt. Viên bi sẽ nằm ở phần cuối của bình chứa mực, ngăn không khí đi vào và làm khô mực. Tuy nhiên, chỉ thêm mực bút máy vào bút bi không phải là giải pháp. Bản thân mực cũng cần phải được thay đổi và nghiên cứu.

Laszlo khi đó đã tìm đến anh trai ông – Gyorgy, một nha sĩ đồng thời cũng là một nhà hoá học tài năng. Laszlo nhận ra loại mực trong bút máy khô quá chậm và ông muốn một thứ gì đó giống loại mực được dùng để in trên báo hơn. Gyorgy đã nghĩ ra một loại mực nhớ, dễ loang ra nhưng có độ khô nhanh. Hơn nữa, chiếc bút này sử dụng ít mực hơn nhiều so với những chiếc bút máy.

Gemma Curtin, người phụ trách bảo tàng thiết kế của London, cho biết: “Những người khác cũng từng nghĩ về loại mực khác trước đây. Nhưng họ không tìm ra giải pháp và may mắn cho Laszlo khi anh trai của ông lại là một người có tài năng. Mực mà Gyorgy tạo ra rất giống mực máy in và không bị nhoè.”

Thành công của bút bi

Đến năm 1938, Laszlo đã nhận được bằng sáng chế cho chiếc bút mới của mình. Chiến tranh thế giới Thứ 2 diễn ra, vì là người Do Thái nên anh em Laszlo đã quyết định rời khỏi châu Âu vào năm 1941, di cư đến Argentina. Ở đó, Laszlo đã bắt đầu phát triển cây bút của mình. “Birome” đầu tiên được cho là xuất hiện ở Argentina, ra mắt vào năm 1943, trong bối cảnh chiến tranh vẫn đang hoành hành ở châu Âu và Thái Bình Dương.

Thiết kế của cây bút đã thu hút sự quan tâm của Không quân Hoàng Gia Anh (RAF), họ đã đặt hàng 30.000 chiếc. Những chiếc bút này có thể được dùng bởi phi hành đoàn khi họ làm nhiệm vụ ngoài Trái Đất. Không giống những chiếc bút máy, bút bi không bị rò rỉ do áp suất thay đổi. Ít ai biết rằng, chiếc bút bi ban đầu chỉ nổi tiếng tại quê hương Nam Mỹ mà thôi, một số mẫu ban đầu hiện đang được rao bán đấu giá đều đến từ Argentina.

Cửa hàng bách hoá Gimbels đã đặt hàng 50.000 chiếc bút mới và đã bán được 30.000 chiếc vào cuối tuần đầu tiên. Ước tính Gimbels đã kiếm được hơn 5,6 triệu USD (tương đương khoảng 81 triệu USD vào năm 2020). Năm 1945, 2 công ty Mỹ là Eversharp Co và Eberhard Faber Co – đã hợp tác để cấp phép cho cây bút mới vào thị trường nước Mỹ. Hai công ty đã chi nửa triệu USD (tương đương cỡ 7,2 triệu USD hiện nay) để giành quyền phân phối ở khu vực Bắc và Trung Mỹ.

Dù vậy, họ vẫn đến chậm hơn 1 bước. Một doanh nhân người Mỹ là Milton Reynolds đã đến thăm Buenos Aires và rất ấn tượng với chiếc bút mới. Ông đã mua một vài chiếc về nhà, thành lập một công ty bút có tên là Reynolds và bán chúng ra thị trường với một thiết kế mới.

Điển mấu chốt ở đây là thiết kế của Reynolds có đủ sự thay đổi để không vi phạm bản quyền bằng sáng chế của Laszlo và trở thành thiết kế đầu tiên được bán vào tháng 10 năm đó. Gần như ngay lập tức, cây bút này trở thành thứ mà mọi người phải có.

Tạp chí Time khi đó đã viết: “Hàng nghìn người đã giẫm đạp lên nhau vào tuần trước để chi 12,5 USD cho một cây bút mới.” Cây bút này có thời hạn sử dụng cao nhất là 2 năm và sau đó phải đổi sang 1 cây bút khác.

Thế hệ bút bi đầu tiên vẫn mang kiểu dáng của bút máy, được làm bằng kim loại và được dự định sẽ bơm mực dùng lại. Cây bút Reynolds tạo nên điểm nhấn lớn nhờ khả năng sử dụng trong 2 năm mà không cần phải bơm mực. Về sau, nhiều công ty bao gồm cả Eversharp và nhà sản xuất bút máy Parker đã nhảy vào cuộc đua bút, khiến thị trường trở nên bão hoà. Người dùng mua thêm ống mực thay thế nhưng lại không mua thêm bút.

Trở nên phù hợp với nhiều người hơn

Tuy nhiên, bút bi vẫn là một mặt hàng cao cấp mà không phải ai cũng có thể tiếp cận. “Những chiếc bút bi đầu tiên ở Anh có giá khoảng 55 Shilling (107,5 USD theo giá năm 2020). Chiếc bút tương đương với một mặt hàng xã xỉ, như điện thoại thông minh ngày nay.”

Cho đến khi Marcel Bich – một nhà công nghiệp người Pháp gốc Ý tạo ra chiếc bút bi với thiết kế có gia thành rẻ hơn nhiều lần. Marcel đã mua lại một nhà máy không hoạt động gần Paris và bắt đầu thành lập công ty mới của mình, đó chính là Societe Bic.

Ô nhiễm nhựa

Kể từ những năm 1950, hàng trăm tỷ chiếc bút bi giá rẻ được sản xuất bởi nhiều công ty khác nhau. Bản chất bút bi sau này chỉ dùng được một lần đã tạo ra một lượng rác thải nhựa vô cùng lớn. Chỉ tính riêng ở Mỹ, đã hơn 1.6 tỷ tấn rác thải nhựa bị đẩy ra môi trường mỗi năm.

Các nhà sản xuất bút bi cũng dần nhận thức được cuộc khủng hoảng nhựa. Bic đã bắt đầu sản xuất nhiều loại bút từ vật liệu nhựa 75% tái chế. Nhiều nhà sản xuất cũng quay lại ý tưởng thay mực cho bút nhựa, bằng cách làm phần thân bút bằng kim loại hoặc chất liệu cứng cáp hơn.